DİYABET VE EGZERSİZ

Diyabet nedir?

Diyabet, zamanla kalpte, kan damarlarında, gözlerde, böbreklerde ve sinirlerde ciddi hasara yol açan yüksek kan glukoz (veya kan şekeri) seviyeleri ile karakterize kronik, metabolik bir hastalıktır. Diyabet, insülin hormonunun eksikliği veya etkisizliği sonucu ortaya çıkar ve kan şekeri yükselir. İnsülin, vücudumuzda pankreas tarafından salgılanır, yemeklerle alınan besinlerdeki şekerin hücre içine girerek enerji olarak kullanılabilmesi için anahtar görevi görür. İnsülinin yokluğu veya etkisizliği sonucu hücre içine giremeyen şeker kanda yükselmeye başlar ve böylece diyabet hastalığı gelişir. Diyabet, körlük, böbrek yetmezliği, kalp krizi, felç ve alt ekstremite ampütasyonunun başlıca nedenleri arasında yer alır.

Çocuklarda diyabet

Tip 2 diyabet yakın zamana kadar orta yaşlı ve yaşlı insanların bir hastalığı olarak görülmekteydi, ancak artık ergenlik ve çocuklukta da giderek daha fazla görülüyor. Avrupa 13 yaşındaki çocukların % 27’si ve 11 yaşındaki çocukların % 33’ü fazla kilolu veya obez olduğu bildirilmiştir.  Çocukluk çağı obezitesi, tip 2 diyabet ve artmış kronik hastalık riski ile güçlü bir şekilde ilişkilidir. Çocuklukta aşırı kilo ve obezite bu nedenle tip 2 diyabet prevalansının artmasında önemli nedenlerdendir.

Dünyada ve Türkiye’de diyabet istatistikleri

• Dünya çapında yaklaşık 463 milyon insan diyabet hastası olduğu ve yılda 1,6 milyon insanın ölümüne neden olduğu bildirilmiştir.
• Dünya çapında henüz tanısı konulmayan 232 milyon diyabet hastası olduğu bildirilmiştir.
• Küresel sağlık harcamalarının %10’u diyabete ayrıldığı ve bunun 760 milyar$ olduğu bildirilmiştir.
• Her 3 diyabet hastasından 2’si kentsel alanda yaşadığı bildirilmiştir.
• Türkiye’de diyabet prevalansının %13,6 olduğu bildirilmiştir.
• Türkiye’de 2016 yılında meydana gelen ölümlerin %2’si diyabet hastalığına atfedilmektedir.

Diyabet riskinizi öğrenin

Basit bir test ile diyabet riskinizi belirleyebilirsiniz. Diyabet tedavi edilmediği takdirde çeşitli sağlık problemlerine yol açar. Erken teşhis, size sağlıklı bir yaşam şansı verir. Türkiye’de 1997 yılında yapılan araştırma sonuçlarına göre ülkemizde yaklaşık olarak 3 milyon 600 bin kişi diyabetli fakat bunların 1 milyon 200 bininin teşhisi henüz yapılmamıştır.⁷

Diyabet riskinizi buradan belirleyebilirsiniz.

Diyabetli bireylerde egzersizin faydaları

Diyabette kan şekeri kontrolünün sağlanmasında genellikle beslenme tedavisi ile ilaç ve insülin tedavisi ön plana çıkarılırken, egzersiz göz ardı edilmektedir. Oysaki egzersiz de en az beslenme tedavisi ve medikal tedavi kadar diyabet tedavisinin önemli bir ögesidir. Fiziksel aktivite tüm diyabet türleri için önemli bir yönetim aracıdır ve diyabetle ilişkili sağlık komplikasyonlarını, insülin direncini ve tip2 diyabetin önlenmesine yardımcı olur.

Fiziksel aktivitenin artması yiyeceklerin parçalanması sonucu oluşan şekerin, kas dokuları tarafından kullanılmasını hızlandırarak kan şekerini düşürür. Özellikle, şişman diyabetlilerde egzersiz ile harcanan enerjinin artması vücut ağırlığını azalmasına yardımcı olur. Bu nedenle diyabeti veya prediyabeti olan tüm bireyler, daha sağlıklı olmak ve erken ölüm riskini azaltmak için düzenli olarak fiziksel aktivite yapmalıdır.

Egzersiz öncesi doktor kontrolü gerekli mi?

Bir egzersiz programına başlamadan önce yapmayı planladığınız egzersiz çeşidi ve süresi ile ilişkili olarak doktorunuza danışmayı unutmayınız. Egzersiz programına başlayacak olan her diyabetlinin öncelikle bir doktor kontrolünden geçmesi gerekmektedir. Aksi takdirde farkına varmadığınız bir kalp-damar veya böbrek hastalığı, sürekli ve ağır bir egzersiz programı sırasında size sorun çıkarabilir.

Diyabetli bireyler için egzersiz önerileri

• Diyabetli bireyler haftada en az 150 dk orta yoğunlukta fiziksel aktivite yapmalıdır. Bu hedefe ulaşmak için her gün en az 20 – 25 dk fiziksel aktivite (yürüyüş, tempolu yürüyüş, bisiklet, yüzme) yapılabilir.
• Haftanın 2 günü büyük kas gruplarını hedefleyen 1-3 set, 8-12 tekrarlı, 8-10 farklı direnç egzersizleri yapılmalıdır.
• Direnç egzersizleri kademeli olarak artırılmalıdır. Örneğin, 8 farklı direnç egzersizini 1 set 8 tekrar başlayıp egzersiz yoğunluğu tolere edildikçe set ve tekrarlar kademeli olarak artırılabilir.
• Haftanın minimum 2 günü tercihen her gün büyük kas gruplarına esneklik egzersizleri yapılmalıdır.
• Esneklik egzersiz programı, her bir kas grubu için 2-4 kez ve 10 – 30 sn statik germe egzersizleri içermelidir.
• Her aktivitenin başlangıcında artarak ilerleyen bir ısınma periyodu bulunmalıdır.
• Isınmalar 5-10 dakikalık hafif aerobik aktiviteler ve düşük(hafif) şiddetli gerdirmeler yapılmalıdır.
• Aktivite sonunda ise nabız egzersiz öncesi seviyesine 5-10 dakika içerisinde kademeli olarak düşürülmelidir.
  
  

Egzersiz yaparken dikkat edilmesi gereken durumlar

• Kan şekeri seviyesi her egzersiz seansının öncesi ve sonrasında ölçülmelidir. Egzersiz öncesi kan şekeri seviyesi 100 mg/dL değeri altında ise egzersiz ertelenmeli ya da iptal edilmelidir.
• Öğün öncesi yapılan egzersiz hipoglisemiye neden olabilir. Bu nedenle öğün öncesi egzersiz yapılmamalıdır. Karbonhidrat tüketiminin yardımı ile kan şekeri seviyesi normale çekildikten sonra egzersiz yapılabilir.
• Egzersiz öncesi kan şekeri seviyesi 300 mg/dL den fazla ya da 250 mg/dL den fazla olup ketozis ile birlikte olma durumunda egzersiz seansı ya azaltılmalı ya da iptal edilmelidir.

• Egzersiz esnasında aktif olacak ekstremiteye insülin enjeksiyonu yapılmamalıdır. Örneğin bisiklete binecekseniz bacağınıza veya cam silecekseniz kolunuza insülin enjeksiyonu yapmayınız. Aksi uygulamalar hipoglisemiye neden olabilir. Enjeksiyon egzersiz esnasında en az çalışacak bölgeye yapılmalıdır (örneğin, futbol oynayacak kişi koluna, kol egzersizi yapacak kişi bacağına insülin enjeksiyonu yapabilir).

Fiziksel aktivite önündeki engeller ve çözüm önerileri

Fiziksel aktivite önündeki her bir engel için uygulanabilir bir çözüm vardır. Aşağıda en yaygın egneller ve önerilen çözümlerden bazıları listelenmiştir.¹¹